Ehtiyojlar oshib borayotgan bir zamonda ko’pchilik tez va oson boyib ketish maqsadida o’zlari bilmagan holda moliyaviy piramidalarning qurboniga aylanishmoqda.
Agar sizga oz miqdordagi pul orqali bir necha barobar ko’proq foyda olishni va’da qilishayotgan bo’lsa, undan bilinki, bu – moliyaviy piramida. Bugun ushbu firibgarlikning asl mohiyati va undan saqlanish usullari haqida gaplashamiz.
Moliyaviy piramida — bu foydali investitsiyalarga taqlid qiluvchi firibgarlik sxemasidir. Mablagʻlar doimiy ravishda yangi ishtirokchilarni jalb qilish hisobiga kelib tushadi. Ular pul kiritishadi, keyin esa yangi odamlarni jalb qilishadi — piramida oʻsadi. Bunda piramida egasi haqiqatdan ham foyda olishi mumkin. Oddiy qatnashchilar esa hech narsa olmaydi — chunki ular soddalik bilan oʻz pullarini bir pogʻona yuqoriroqda turuvchilarga xayriya qilishgan.
Rossiya Markaziy bankining taqdim etgan ma’lumotlariga ko’ra mamlakat hududi bo’ylab oxirgi uch yil ichida moliyaviy piramida sifatida ro’yxatga olingan tashkilotlar soni 2662 tani tashkil etmoqda. Afsuski, O’zbekistonda bunday ma’lumotlar bazasi mavjud emas.
Joriy yilda yuz bergan yirik moliyaviy o’yinlardan biri “Golden Cash Store” tashkiloti tomonidan amalga oshirilgan. Ma’lum bo’lishicha, 2020 yil 15 yanvarida ikki nafar Ukraina va uch nafar Tojikiston fuqarosi Toshkentda korxona tashkil etadi.
Golden Cash Store kompaniyasi hujjatlarda ulgurji savdo bilan shug‘ullanishi ko‘rsatilgan bo‘lishiga qaramasdan, amalda O‘zbekiston fuqarolariga oltin va kumush buyumlarini sotib, ularning pullarini korxonaga ishlab chiqarish uchun sarmoya kiritish taklif qilingan. Ta’sischilar ijtimoiy tarmoqlar va OAVda o‘z faoliyatlarini jadal tarzda reklama qilishgan.
Kompaniya hissa qo‘shishning bir nechta: haftalik — 2-3 foiz, oylik — 40 foiz va yillik — 262 foizlik daromad keltiradigan variantlarni taklif qilishgan. Pullar ochilgan plastik kartalarga o‘tkazilishi kerak bo‘lgan.
Uning so‘zlariga ko‘ra, kelishuvda fors-major holatlari yoki shartlarning buzilishi natijasida yetkazilgan zararni kim va qanday mablag‘lar hisobidan qoplashi ko‘rsatilmagan.
Bundan tashqari, mijozlar Gold, Platinum toifalariga ajratilib, ularga qimmatbaho sovg‘alar, iPhone va avtomobil va’da qilingan, biroq yakunda fuqarolar hech narsa olishmagan.
Golden Cash Store hududiy filiallarida o‘tkazilgan tekshiruvlar davomida 830 ta kompaniyaga tegishli shartnoma va hujjatlar, 54 ta kompaniya hujjatlari, 4699 ta Golden Cash Store plastik kartochkalari, 2439 ta reklama bukletlari, 443 ta erkaklar va ayollar uchun kumush buyumlar, 22 ta bank kartasi va boshqalar aniqlangan.
Shuningdek, kompaniya ta’sischilarining 1 mlrd 128 mln so‘m pul mablag‘lari hamda hisobvaraqlardagi 63,2 mln so‘m muzlatib qo‘yildi. Jamiyat rahbari o‘z kartasiga ham 2,4 mlrd so‘m o‘tkazgan.
Bundan tashqari, 2022-yilning mart oyida ijtimoiy tarmoqlarda “Gift of Legacy” (“GAP”) deb nomlangan internet oʻyini tarqalgan edi. May oyida Jizzax shahrida moliyaviy piramidani targʻib qilish orqali fuqarolarning 692,3 mln soʻmini qoʻlga kiritgan shaxslar aniqlandi va ularga nisbatan tegishli choralar ko’rildi.
Bularning barchasi nafaqat qonun bilan taʼqib qilinuvchi, balki katta moliyaviy yoʻqotishlarga olib keladigan moliyaviy piramidalardir.
Moliyaviy piramidani aniqlashda yordam beradigan belgilar:
Esda tuting: har qanday loyihaga pul o'tkazish sxemalari qanchalik murakkab bo'lsa, firibgarlarga duch kelish ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi.
Xavfli sxemalardan qanday himoyalanish kerak?
Agar siz investor bo'lishni va investitsiya faoliyatidan daromad olishni istasangiz, unda quyidagi savollarga javob berishingiz kerak: men har oy (olti oy, bir yil) n-summa sarmoya kiritishga tayyormanmi? Men n-summani yo'qotishga tayyormanmi? men nimaga tejayman? Qancha vaqt oralig’ida pul yig’moqchiman va h.k.
Ushbu savollarga javoblar sizga investitsiya ufqini va investitsiya siyosatini shakllantirishga imkon beradi, oylik chegirmalar miqdoridan tortib, vositalardagi xavf darajasigacha. Hamkorlik qiladigan professional ishtirokchi haqida qaror qabul qilish ham juda muhimdir.
Shuning uchun o'zingizni moliyaviy piramidalardan qanday himoya qilishning birinchi qoidasi faqat rasmiy mutaxassislar bilan hamkorlik qilishdir.
Ikkinchi qoida - professional ishtirokchining qonunchilik bazasi mavjudligini diqqat bilan o'rganish.
Uchinchi qoida – moliyaviy savodxonlikni oshiring, agar biror narsa sizni tashvishga solsa yoki chalkashtirsa, savol bering va haqiqatni qidiring.
Umumlashtirgan holda shuni tushunish mumkinki, oson va tez keladigan pullar mavjud emas. Investorga aylanish uchun ushbu sohaning qonuniy ishtirokchilariga murojaat qilish, mutaxassislar bilan gaplashish, detallarga eʼtibor va tanqidiy fikrlash zarur.
Sayt ma'lumotlaridan foydalanganda sayt havolasi ko'rsatilishi kerak.
