Ta'lim krediti

Ta'lim kreditlari: kimlarga qanday shartlarda beriladi

Ta'lim krediti - bu ta'lim muassasasida ta'lim olish uchun qarz oluvchiga beriladigan maqsadli kredit.

O‘zbekistonda ta’lim kreditlarini ikki guruhga ajratish mumkin:

1. Imtiyozli ta’lim kreditlari.

Bu davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan kredit bo’lib, ular banklar tomonidan universitet ta’limini past foiz stavkasi bilan to‘lash uchun beriladi. O'qish paytida faqat kredit bo'yicha foizlar to'lanadi va qarz oluvchi o'qishni tugatganidan keyin 7 yil ichida asosiy qarzni to'laydi. Muddatidan oldin (to'liq yoki qisman) istalgan vaqtda to'lash mumkin.

Bunday kredit O‘zbekiston Respublikasida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha oliy, o‘rta maxsus va professional ta’lim tashkilotlarida va qo‘shma ta’lim dasturlari bo‘yicha bakalavr hamda magistraturaning kunduzgi, sirtqi va kechki ta’lim shaklida to‘lov-kontrakt asosida tahsil olish uchun O‘zbekiston Respublikasi fuqarolariga beriladi.

Ushbu ta'lim kreditining ijobiy tomonlari quyidagilardan iborat:

1. davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanganligi sababli past foiz – 14%;
2. bunday kredit bo'yicha asosiy qarzni to’lash uchun o'qishni tugatgandan keyin yana 6 oy imtiyozli davr beriladi;
3. hech qanday qo’shimcha to’lov va daromadni tasdiqlovchi hujjatlarsiz olish imkoniyati.

Ushbu kredit bir semestr, bir yil yoki butun ta'lim davri uchun olinishi mumkin. Kreditni universitetda har bir semester uchun bo‘lib-bo‘lib to’lash yoki butun o‘qish yili uchun to‘lash maqsadida olish mumkin.

Ta’lim krediti miqdori talaba va ta’lim muassasasi o‘rtasidagi to‘lov shartnomasida belgilangan miqdorda belgilanadi.

Davlat ko‘magida ta’lim kreditlarini talim-krediti.uz onlayn platformasi orqali yoki kredit beruvchi bank bilan bog‘lanish orqali olish mumkin.

2. Banklarning tijorat shartlari asosida ta'lim kreditlari.

Bunday kreditlar banklar tomonidan nafaqat yuqoridagi maqsadlar uchun, balki oshirilgan stavkalar bo‘yicha o‘qitish (super kontrakt) va o‘quv kurslari, seminarlar, treninglar va hokazolarni to‘lash uchun ham beriladi.

Bunday kreditlarning shartlari davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan ta'lim kreditlaridan juda farq qiladi - muddati 5 yildan ortiq emas, imtiyozli davr yo'q va odatda garov talab qilinadi.

Ta'lim kreditidan foydalanishning afzalliklari va kamchiliklari

Abituriyentlarning faqatgina kichik qismi universitetlarning byudjet joylariga kirishga muvaffaq bo'ladi. Qolganlari esa pullik ta'lim olishga majbur.

Ba'zilar esa pullik o’qishning afzalliklarini bilganlari uchun ham ataylab tijorat ta’lim muassasalariga kiradi. Ammo o'qish uchun pulni qayerdan olish mumkin? Buning uchun turli xil imkoniyatlar mavjud va ulardan biri ta'lim kreditidir. Bu usulning ijobiy va salbiy tomonlari nima ekanligini batafsilroq bilib olamiz.

Ta'lim kreditining xususiyatlari

2021-yildan boshlab O‘zbekistonda maqsadli ta’lim kreditlari bo‘yicha yangi qoidalar joriy etildi. Endi talaba Markaziy bankning bazaviy stavkasi (14%) bo‘yicha bankdan kerakli miqdorni olishi mumkin, ya’ni ustama to‘lov ancha kam bo‘ladi. Qolgan xarajatlar davlat tomonidan qoplanadi.

Keling, misol keltiraylik. N universitetida bir o‘quv yili 10 million so‘m turadi. Demak, bir yil uchun ortiqcha to‘lov atigi 1,4 million so‘mni, ya’ni 100 ning 14 foizini tashkil etadi. To‘rt yil o‘qisangiz, o‘qishning umumiy qiymati 40 million so‘mni, ustama esa 5,6 million so'mni tashkil qiladi (yiliga 1,4 million × 4 yil).

Ammo bu talabalar uchun ta'lim kreditining yagona afzalligi emas. Uning asosiy farqi uzoq muddatli imtiyozli davrdir. Oddiy qilib aytganda, talaba universitetda o'qiyotganda faqat foiz to'lashi mumkin, ya'ni juda kichik miqdorda to’lov qilib boradi. Universitetni tugatib, muvaffaqiyatli ishga joylashgandan so'ng kreditni to'liq to'lashi mumkin. O'qishni tugatgandan so'ng yana olti oy beriladi: bu muddat ham imtiyozli davrga kiritilgan. Odatda bu vaqt yosh mutaxassisga ish topishi uchun yetarli.

Ushbu kreditning yana bir xususiyati shundaki, u daromadlar to'g'risidagi ma'lumotni talab qilmaydi. Ya'ni, talaba daromadlar to'g'risida ma’lumotnoma taqdim etmaydi, rasmiy daromadga ega shaxs birgalikda qarz oluvchi sifatida ishtirok etishi mumkin. Bundan tashqari, bank hatto garovni ham talab qilmaydi, kafillik yoki sug'urta polisi yetarli. Va nihoyat, ta'lim uchun kreditni muddatidan oldin ham to'lash mumkin: bu jarimaga olib kelmaydi.

Talaba ta'lim kreditini olishi mumkinmi?

Keling, ushbu turdagi kreditlashning yana bir afzalligi haqida alohida gapiraylik. Kreditni talabaning ota-onasi emas, balki talabaning o'zi olishi mumkin. Ota-onalarga bunday qarzning berilishi rad etiladi.

Qanday qilib kredit olish mumkin

Kredit olish uchun hujjatlar ro'yxati quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• shaxsni tasdiqlovchi hujjat;
• kredit olish uchun ariza;
• universitet bilan tuzilgan ta’lim to‘g‘risidagi shartnoma;
• pul mablag'larini bank o'tkazishi uchun ta'lim muassasasi hisobvarag'i;

Arizani va hujjatlarni topshirgandan so'ng, bank arizani ko'rib chiqadi - odatda bu uch ish kunidan oshmaydi. Ariza tasdiqlangach, u birinchi semestr uchun summani universitet hisobiga o‘tkazadi. Siz kreditni to'lash jadvalini bank xodimi bilan alohida kelishib olasiz.

Ta'lim kreditini olishning ijobiy va salbiy tomonlari

So'nggi yillarda kreditlashning bu turi juda mashhur bo'lganining sababi bor. Bu moliyaviy jihatdan yo'qotishlarsiz sizning orzuingizdagi universitetga kirish uchun haqiqiy imkoniyatdir. Mana uning asosiy afzalliklari:

1. Kreditning qulay shartlari. 14% stavka juda kichik ustama to'lovdir. Bundan tashqari, o'qish paytida imtiyozli davr mavjud. O'qishni tugatgandan so'ng to'lov muddati - 7 yil. Biroq, kredit odatda muddatidan oldin to'lanadi.
2. Kreditlar turli ta’lim maqsadlarida beriladi. Kredit orqali nafaqat universitetda kunduzgi ta'lim, balki sirtqi va kechki ta'lim yoki magistratura uchun ham to'lash mumkin.
3. Hatto talaba ham kredit olishi mumkin: garov yoki daromad to’g’risida ma’lumotga zarurat yo’q. Moliyaviy ahvolidan qat'i nazar, deyarli har qanday iste'molchi bu kreditdan foydalanishi mumkin. Iste'mol kreditlaridan farqli o'laroq, kreditni rad etish ehtimoli juda past.
4. Ariza beruvchi ta'lim muassasasini tanlashida cheklov yo’q. Banklar mamlakatda joylashgan barcha akkreditatsiyadan o'tgan universitetlar bilan hamkorlik qiladi.
5. Kreditni to‘lash qulay: mobil ilova orqali bank filialiga kelmasdan hammasini amalga oshirish mumkin.
6. O'qish uchun pul to'lash zarurati ta'limga mas'uliyatli munosabatni uyg'otadi. Bunday talabalar  mehnatkashroq bo’ladi, darslarni kamroq qoldiradi va mashg'ulotlar davomida ko'proq harakat qiladi.

Endi ta'lim kreditining kamchiliklari haqida aytib o’tamiz:

1. Bunday kreditni kam sonli banklar taqdim etadi. Aniqrog‘i, hozirda imtiyozli ta’lim krediti faqatgina 4 ta bankda mavjud, qolgan banklar esa kredit berishni vaqtincha to‘xtatib qo‘ygan.
2. Ortiqcha to'lovlar kam. Garchi ortiqcha to'lov unchalik katta bo'lmasa-da, ba'zilarga bu ham yoqmaydi.
3. Bankning talablariga rioya qilish kerak. Kredit eng yumshoq shartlarda bo'lsa ham, har doim majburiyatdir va bu majburiyatlarni bajarmaslik jazoga olib keladi.

Ayollar uchun ta'lim krediti bilan bog'liq imtiyozlar

O‘zbekistonda 2022-2023 o‘quv yilidan boshlab oliy o‘quv yurti yoki o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalariga to‘lov asosida o‘qishga kirgan qizlar va ayollar foizsiz kredit olishi mumkin bo‘lgan tizim joriy etilgan.

Davlatimiz rahbarining 2022-yil 18-iyuldagi “Oliy, o‘rta maxsus va professional ta’lim tashkilotlarida xotin-qizlarning ta’lim olishlarini qo‘llab-quvvatlashga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori ta’lim muassasalarida o‘qish istagida bo‘lgan xotin-qizlar uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish, shuningdek, ularning ilmiy salohiyati va malakasini tizimli ravishda oshirishni qo‘llab-quvvatlashga yo’naltirilgan.

Kredit kimlarga beriladi?

• O‘zbekistondagi barcha oliy ta’lim muassasalari talabalariga (davlat, xususiy va xorijiy OTMlar filiallari);
• O‘rta maxsus va professional ta’lim muassasalari o‘quvchilariga (texnikum, kasb-hunar kolleji va h.k.).

Qaysi ta’lim shakliga beriladi?

• Kunduzgi;
• Sirtqi;
• Kechki.

Ta’lim krediti quyidagilarga berilmaydi:

• masofaviy ta’lim;
• super-kontrakt;
• qo‘shma ta’lim.

Qonunga ko’ra, ta’lim krediti aslida 14 foizlik stavkada beriladi. Ammo bu foiz qismini xotin-qizlar to‘lamaydi, davlat to‘lab beradi, aniqrog‘i Moliya vazirligi huzuridagi Ta’lim kreditini moliyalashtirish jamg‘armasi tomonidan qoplanadi. Xotin-qizlar faqat ta’lim kreditining asosiy qismini to‘laydi xolos. U bo’yicha ham imtiyozlar ko’zda tutilgan, ya’ni ta’lim kreditining asosiy qismi talabaning rasmiy o‘qish muddati tugagandan so‘ng yettinchi oydan boshlab (ya’ni olti oy o‘tib) 7 yil davomida qaytariladi. 

Kredit olish uchun shaxsni tasdiqlovchi hujjat, ta’lim muassasasi bilan to‘lov-kontrakt shartnomasi, talabaning doimiy daromad manbaiga ega bo‘lgan oila a’zolari va boshqa uchinchi shaxs birgalikda qarz oluvchi sifatida ta’lim krediti qaytarilishining ta’minoti bo‘yicha hujjat.

“Ijtimoiy himoya yagona reyestri”ga kirgan oilalarning xotin-qizlariga ajratiladigan ta’lim kreditlari uchun garov va kafilliklar talab etilmaydi.

Shuningdek, kredit olishda yosh chegarasi yo‘q – barcha yoshdagi qizlar va ayollar kredit olishlari mumkin.

Bundan tashqari, imtiyozli ta'lim krediti quyidagi afzalliklarga ega:

1. barcha kurs talabalari kredit olishlari mumkin;
2. kredit qayta-qayta, ya'ni birinchi, ikkinchi va keyingi kurslar uchun olinishi mumkin, lekin kreditga ariza har bir kurs uchun alohida topshirilishi kerak;
3. bir oilaning bir nechta qiz farzandi bir vaqtning o'zida kredit olishi mumkin, hech qanday cheklovlar yo'q.

Kredit ta'lim muassasasida o'qish uchun yillik to‘lov-kontrakt summasi miqdorida berilishini bilish muhimdir.

Qizlar va ayollar uchun magistraturada oʻqish mutlaqo bepul, xarajatlari toʻliq davlat byudjeti hisobidan qoplanadi. Ammo bu imtiyoz faqat davlat universitetlariga tegishli. Xususiy universitetlarda magistraturada o‘qish uchun xuddi shu imtiyozli shartlarda ta’lim kreditidan ham foydalanish mumkin.