Kredit berish to'g'risida qaror qabul qilishda jismoniy shaxslarning qaysi daromadlari hisobga olinadi?

Albatta, mijozning kreditga layoqatliligini aniqlashda asosiy hujjat ish joyidan olingan daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotnoma hisoblanadi. Ammo ko'pchilik boshqa rasmiy va kelajakda kreditni qaytarish manbai sifatida ko'rsatilishi mumkin bo'lgan qo'shimcha daromad manbalariga ham ega bo’ladi. Faqatgina bunday daromadlarni hisobga olish qoidalari banklar tomonidan mustaqil belgilanadi. Shuning uchun, agar qo'shimcha daromad manbalari mavjud bo'lsa, potentsial kreditorlar bilan ushbu daromadlarning hisobga olinishi yoki olinmasligi haqida oldindan maslahatlashish kerak. Chunki kredit olish uchun bankni tanlashda bu muhim ahamiyatga ega bo’lishi mumkin.

Qonun hujjatlariga muvofiq (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 3205-son qarori) qarz beruvchi qarz oluvchi o‘rtacha oylik daromadlarini aniqlashda quyidagi tasdiqlovchi hujjatlar va ma'lumotlardan foydalanish huquqiga ega:

• ish beruvchi tomonidan tasdiqlangan ish haqi to‘g‘risidagi ma'lumotlari;
• pensiya miqdori to‘g‘risidagi ma'lumotlari; 
• fuqarolarning jamg‘arib boriladigan pensiya badallari to‘g‘risidagi ma'lumotlari; 
• foizlar, dividendlar, mol-mulkni ijaraga berishdan olingan va shular kabi boshqa doimiy tarzdagi daromadlarini tasdiqlovchi ma'lumotlar.

Ya'ni, qonunga ko'ra, qarz oluvchi kredit olish uchun ariza topshirayotganda bankka o'zining hujjat bilan tasdiqlanishi mumkin bo’lgan har qanday rasmiy daromadini ko'rsatishi mumkin. Asosan bu jismoniy shaxs soliq to'laydigan daromadlardir. Shaxsning rasmiy ish joyi bo'lmasligi mumkin, lekin boshqa manbalardan daromad olishi va ular uchun soliq to'lashi mumkin.

Darhaqiqat, shaxsning rasmiy ishi bo'lmagan, ammo rasmiy daromadi bo'lgan holatlarda u bankdan kredit olishi mumkin. Ammo, afsuski, amalda bunday emas, barcha banklarda rasmiy ish joyi talabi mavjud. Biroq o'rtacha oylik ish haqi kreditni to'lash uchun yetarli bo'lmagan hollarda, banklar boshqa daromadlarni kreditni to'lashning qo'shimcha manbai sifatida qabul qiladilar, bu banklarning ichki qoidalariga bog'liqdir.

Banklar tomonidan qanday daromadlar kredit ajratishda hisobga olinishi mumkinligi yoki umuman hisobga olinmasligi haqida ma’lumot beramiz.

Banklar tomonidan ko'rib chiqiladigan daromad turlari:

• Ish haqi - mijoz tomonidan o'z ishi uchun to'lov sifatida olinadigan mehnat haqi. Ish haqi tushunchasi quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi:

1. qat’iy belgilangan qismi (ish haqi, oylik bonuslar (masalan, toifa uchun, tajriba uchun va boshqalar));
2. o'zgaruvchan qismi (muayyan rejalarni amalga oshirish va / yoki ma'lum natijalarga erishish natijasida olingan mukofot va bonus to'lovlari, komission daromadlari, ta'til to'lovlari);

• Pensiya to'lovlari - mijoz tomonidan ma'lum yoshga / holatga / ijtimoiy mavqega yetganida olinadigan ijtimoiy nafaqalar. Pensiya to'lovlari olinganligini quyidagi hujjatlar bilan tasdiqlanish mumkin:

1. pensiya tayinlanishi to’grisida xat yoki
2. pensiya guvohnomasi va pensiya to'lovlari olinganligini tasdiqlovchi bank hisobvarag'idan ko'chirma.

• Dividendlar - yuridik shaxsning aktsiyadori (ishtirokchisi) bo'lgan mijozning foydani tashkilotning ustav kapitalidagi ulushlari bo'yicha taqsimlashda olgan daromadi. Mijoz dividendlar olganligini tasdiqlovchi quyidagi hujjatlar taqdim etiladi:

1. yuridik shaxs ishtirokchilarining dividendlar to‘lash bo‘yicha yig‘ilish bayonnomalari;
2. dividendlar shaklidagi daromaddan soliq to'langanligini tasdiqlovchi hujjat. Aksariyat hollarda, agar qarz oluvchi bunday to'lovlarni kamida bir yil davomida olgan bo'lsa va kelajakda bunday daromad olish ehtimoli mavjud bo'lsa, dividend daromadi mijozning umumiy daromadiga kiritiladi.

• Barqaror sug'urta to'lovlari ko'rinishidagi daromad - mijoz va sug'urta kompaniyasi o'rtasida ma'lum bir yoshga qadar yashash to'g'risida shartnoma tuzish orqali sug'urta to'lovi tizimidan foydalangan holda to'lanadigan haq.
• Ko'chmas mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar. Mijoz o'ziga tegishli bo'lgan mulkni ijaraga berishdan daromad olganligini tasdiqlash uchun quyidagi hujjatlar talab qilinishi mumkin:

1. Mijozning ijaraga beriladigan mulkka egalik huquqini tasdiqlovchi guvohnoma;
2. Joriy (va oldingi) ijara shartnomasi;
3. Mijozning oxirgi 12 oy uchun ijara to‘lovi olinganligini tasdiqlovchi hisobvaraqdan ko‘chirma;
4. O'tgan yilda ko'chmas mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar bo'yicha soliq to'langanligini tasdiqlovchi hujjatlar (to'lov topshiriqnomalari).

Banklar tomonidan hisobga olinmaydigan daromadlar:

• Qimmatli qog'ozlardan olingan daromadlar;
• Bir martalik sug'urta to'lovlari;
• Valyuta, qimmatli qog'ozlar, tovarlar, ko'char va ko'chmas mulk va boshqalarni oldi-sotdi qilish operatsiyalaridan olingan daromadlar;
• Lotereya va qimor o‘yinlaridan yutuq va sovrinlar;
• Olingan jarimalar va penyalar;
• Bonus to‘lovlari (asosiy va qo’shimcha ish joyidan tashqari);
• Davlat nafaqalari (vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqalari bundan mustasno);
• Aliment;
• Ta’lim muassasalarining stipendiyalari;
• Donorlar uchun mukofotlar;
• Bir martalik yillik bonus.

Umuman olganda, barcha bir martalik va barqaror bo’lmagan daromadlarni banklar qabul qila olmaydi.

Shunday qilib, rasmiy ish joyidagi rasmiy oylik maoshidan tashqari daromad qarz oluvchining yagona daromad manbai sifatida qaralishi mumkin emas.