Elektron raqobat

Ko'pchilik foydalanuvchilarning fikricha, elektron hamyon - bu kredit tashkiloti tomonidan taqdim etilgan Internet -banking. Garchi aslida bu unday emas. Onlayn bank - bu oddiy hisoblarga "bog'langan" qo'shimcha variant sanaladi. Bundan tashqari, ko'pchilik yirik o'yinchilar uchun bu yordamchi xizmat bo'lib, mijozlar xohlagandek unchalik e'tibor berilmaydi.

Banklar, qoida tariqasida, o'z to'lov tizimlarini "raqobatchilarnikidan yomon emas" tamoyiliga muvofiq amalga oshiradilar. O'zbekistondagi eng yirik kredit tashkilotlariga chet ellik hamkasblar, kichikroq o'yinchilarga esa katta hamkasblari rahbarlik qiladi. Ammo asosiy prinsip o'zgarishsiz qolmoqda: elektron tijoratning afzalliklaridan foydalanish uchun siz bankka borishingiz, hisob ochishingiz, kartaga buyurtma berishingiz, uning chiqarilishini kutishingiz kerak va shundagina siz naqd pulni unutishingiz mumkin. 

Vaziyat shundaki, foydalanuvchilar o'z mablag'larini Internet orqali boshqarishni xohlaydilar, lekin buning qulay usuli mavjud emas. Bu yerda esa bizga yordamga elektron hamyonlar keladi. Hozirda O'zbekistonda ulardan uchtasi mavjud - CLICK, Payme va OSON. "Hamyon" so'zini asosiy hisoblangan qiymatlar yoki BRV, ya'ni virtual pul bilan ishlaydigan elektron tizim deb tushunish kerak. Ilgari elektron hamyonni yaratish O'zbekiston qonunchiligi bilan hech qanday tarzda tartibga solinmagan edi. Shuning uchun ichki bozorda faqat WebMoney kabi xorijiy kompaniyalar bo'lgan. Tijorat tashkilotlariga elektron to'lov vositalarini yaratishga ruxsat beruvchi qonunlar o'tgan yili paydo bo'ldi, bu esa milliy foydanalanuvchlarni kamligidan dalolat beradi. Alpari mutaxassislarining fikricha, vaqt o'tishi bilan, ularning soni o'sib boradi.

Onlayn hamyon - bu, birinchi navbatda, juda tez ro'yxatga olish va dunyoning istalgan nuqtasida mahsulotlarni sotib olish va ularga to'lash qobiliyati tushuniladi. Fintech kompaniyalarining asosiy raqobatchilari - banklar bilan kurashishlari kerak, demak ular kundan-kunga yaxshilanib borishi kerak. Va bu jangda kim kattaroq bo'lsa emas, balki qulayroq xizmatlar taqdim etgani g'olib bo'ladi.

Bu, masalan, Rossiyada sodir bo'lgan. Elektron hamyonlar u yerda yigirma yildan beri ishlaydi va bozorda muvaffaqiyatli raqobatlashishadi. Ularning xizmati bank kartalaridan farqli o'laroq bepul va naqd pul, chegirmalar va maxsus takliflar bir qator kredit tashkilotlariga qaraganda qiziqroqdir. Ko'p yirik kompaniyalar, masalan eBay, Alibaba, Alpari, to'lov xizmatlarining sherigiga aylanadi va sodiqlik dasturi doirasida tranzaksiyalarning foizini oladi. Shunday qilib, mijoz yuqori sifatli xizmatni mutlaqo bepul oladi. Rossiyada elektron hamyondan chiqmasdan,hozirgi kunda siz kredit olishingiz mumkin, ular qo'shma xaridlar uchun xizmatlar va hatto o'z messenjerlari bilan jihozlangandir.

O'zbekistonda elektron hamyon orqali barcha narsa uchun to'lashning imkoni yo'q, lekin elektron pulni qabul qiladigan kompaniyalar ro'yxati kundan kunga o'sib bormoqda va allaqachon 10 mingdan ortiq tashkilotlar mazkur qulaylikka ega. Bularga do'kon va restoranlar, yoqilg'i quyish shaxobchalari va taksilar, xizmat ko'rsatish va sog'liqni saqlash kompaniyalari, sug'urta, uyali aloqa operatorlari va xayriya tashkilotlari kiradi.

Elektron hamyonning ham kamchiliklari bor - agar parolni yo'qotib qo'ysangiz, uni qayta tiklash juda mushkul bo'ladi. To'g'ri, siz o'zingiz uchun elektron hamyonni ro'yxatdan o'tkazib, bundan o'zingizni qutqarishingiz mumkin. Bu vaqt talab etadi, lekin bankka borish kabi uzoq vaqt emas. Masalan, Payme va OSON'da siz faqat pasportingizning fotosuratini va u bilan birga selfini yuborishingiz kerak va hamyon tasdiqlanadi.

Ba'zi hollarda, elektron hamyonlar eng zarur vosita hisoblanadi, masalan, kriptovalyutalar bilan ishlaydiganlar uchun. Gap shundaki, hatto ulkan mashhur bitkoin ham rasman faqat bir mamlakatda - Salvadorda tan olingan. Shunday qilib, tokenlar egalari ular bilan raqamli hamyon yordamida ishlashlari kerak. Ularning yana bir muhim jihati shundaki, ular xalqaro. O'zbekistondagi onlayn-do'konlar egalari, elektron hamyonga pul o'tkazmalari orqali, qonuniy ravishda chet eldan, rubl, dollar, yevro yoki boshqa valyutadagi to'lovlarni to'liq qonuniy ravishda qabul qilib olishlari mumkin.

Aziz Abdusalomov
Alpari Xalqaro moliya brendi eksperti