Iste'mol krediti

Iste'mol kreditlari: xususiyatlari va afzalliklari

Iste'mol krediti — bu tovar yoki xizmatlar sotib olish uchun bankdan kredit sifatida olish mumkin bo'lgan puldir.

O‘zbekiston Respublikasining 2006 yil 6 maydagi 33-sonli “Iste’mol krediti to‘g‘risida”gi qonuniga ko’ra,

Iste’mol krediti jismoniy shaxsga (iste’molchiga) uning iste’mol ehtiyojlarini qondirish maqsadida tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotib olish uchun beriladigan kreditdir.

Shunday qilib, banklar qarz oluvchilarga iste'mol kreditlarini ularning o'qish, davolanish, ta'mirlash ishlarini bajarish, sayohat qilish, maishiy texnika va mebel sotib olish, to'y va boshqa maqsadlar kabi iste'mol ehtiyojlari uchun beradi. Bir so’z bilan aytganda, iste'mol kreditlari shu yerda va hozir pul talab qiladigan asosiy maishiy ehtiyojlarni qoplaydi.

Iste’mol kreditining shakllari:

1. Moliyaviy iste’mol krediti;
2. Tovar iste’mol krediti.

Moliyaviy iste’mol krediti bu sotib olingan tovarlar yoki xizmatlar haqini to‘lash uchun pul mablag‘lari tarzida iste’molchiga beriladigan kreditdir. Odatda banklar va nobank kredit tashkilotlari, shuningdek ba’zi hollarda mikromoliya tashkiloti faoliyatini amalga oshiruvchi to‘lov tashkilotlari moliyaviy iste’mol kreditini taqdim etishi mumkin.

Tovar iste’mol krediti sotib olingan tovarlar, bajarilgan ishlar yoki ko‘rsatilgan xizmatlar haqini bo‘lib-bo‘lib to‘lash tarzida iste’molchiga beriladigan kreditdir. Boshqacha aytganda, bu bugungi kunda katta mashhurlikka ega bo’lgan muddatli to’lovdir.

Muddatli to’lov (rassrochka) ni iste’mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar ham, ularni realizatsiya qiluvchi tashkilotlar, misol uchun maishiy texnika do’konlari ham taqdim etishlari mumkin.

O‘zbekistonda iste’mol kreditining eng asosiy xususiyati shundaki, u maqsadli kredit bo‘lib, u orqali faqat ma’lum bir mahsulot yoki xizmatni xarid qilish mumkin, ya’ni kredit mablag‘lari naqd pul yoki kartaga o‘tkazma ko‘rinishida berilmaydi, balki mahsulot yoki xizmat haqini to'lash uchun bank tomonidan to'g'ridan-to'g'ri iste'mol tovarlari ishlab chiqaruvchi yoki xizmatlarni xizmat ko’rsatuvchi (yuridik va jismoniy) shaxsning bank hisob raqamiga pul mablag'larini o'tkazish yo'li bilan yuboriladi.

Iste'mol kreditini qanday maqsadlar uchun olish mumkin?

Iste'mol krediti aslida universal kredit bo'lib, u orqali bir qancha turli maqsadlarni amalga oshirish mumkin. Ko'p hollarda, mijozlar quyidagi maqsadlar uchun bankdan pul oladilar:

• maishiy texnika va elektronika sotib olish;
• mebel va uy jihozlarini sotib olish;
• kvartira yoki uyni ta'mirlash uchun qurilish materiallarini sotib olish;
• dam olish va sayohat qilish;
• tibbiy xizmatlardan foydalanish;
• to‘y va boshqa marosimlarni o‘tkazish;
• ta'lim xizmatlari uchun to'lovni amalga oshirish.

Iste'mol kreditini taqdim etishda banklar tovarlar yoki xizmatlarni sotuvchilarni tanlashga cheklovlar qo'ymaydilar, qarz oluvchilar tovar yoki xizmatlarni kimdan sotib olishni mustaqil ravishda hal qilishlari mumkin. Biroq, ba'zi banklar o'z hamkorlaridan ma'lum tovarlar yoki xizmatlarni sotib olish sharti bilan iste'mol kreditlari uchun qulay shartlarni taklif qiladi. Bundan tashqari, banklar ko'pincha savdo kompaniyalari bilan birgalikda muddatli to’lov dasturlarini ishlab chiqadi va ular bo’yicha ham juda jozibali shartlarni ham taklif etadi.

O‘zbekistonda yaqin vaqtgacha iste’mol kreditlari faqat mahalliy ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlarni xarid qilish uchun berilar edi. 2023-yil 10-aprelda “Iste’mol krediti to‘g‘risida”gi qonunga kiritilgan o‘zgartirishlarga ko‘ra, mazkur talab bekor qilindi. Shu sababli, bugungi kunda kreditdan foydalanib, import tovarlarni ham sotib olish mumkin.

Iste'mol kreditining naqd yoki naqdsiz pul shaklida beriladigan mikroqarz bilan solishtirgandagi asosiy afzalligi bu nisbatan past foiz stavkasidir. Darhaqiqat, odamlar turli tovarlarni sotib olishlari kerak bo'lganda mikroqarzlarga ham murojaat qilishadi. Shunda agar kreditning maqsadi aniq bo'lsa va tanlov iste'mol krediti va mikroqarz o'rtasida bo'lsa, birinchisini tanlash maqsadga muvofiqdir – ortiqcha to'lovlar kamroq bo'ladi.

Tovar iste'mol kreditining asosiy afzalligi esa bu mahsulot yoki xizmatning belgilangan qiymatini teng qismlarda bo’lib bo’lib to'lash imkoniyatidir.

Shunday qilib, katta xaridni amalga oshirish kerak bo'lganda, ammo jamg'armalar yetarli bo'lmaganda, iste'mol krediti muammoning mantiqiy yechimi bo'lishi mumkin. 

Iste'mol kreditini qanday tanlash va rasmiylashtirish kerak?

Iste'mol kreditini tanlashda, avvalo, turli banklardagi shartlarni bilib olish kerak.

Kredit parametrlari bo'yicha asosiy ma'lumotlarni kredit tashkilotlarining saytlarida, shuningdek, Depozit.uz kabi bank mahsulotlari platformasi saytlarida topish mumkin.

Dastlab, ish haqi bankining taklifini ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Agar bunday bankda iste'mol krediti bo'lsa, ular odatda o'z mijozlariga pastroq stavkalarni taklif qiladi.

Sizga qancha miqdorda va qancha muddatga kredit kerakligini hisoblang. Ammo shuni yodda tutingki, siz nafaqat bu pulni qaytarishingiz kerak, unga foizlar va mumkin bo'lgan qo'shimcha to'lovlar ham qo'shiladi.

Turli banklarning takliflarini solishtiring. Turli xil kreditlar sahifalarini oching, kredit kalkulyatorlariga bir xil parametrlarni kiriting: kredit miqdori, muddati. Muddatidan avval to'lash shartlariga, to'lov jadvaliga va jarimalarga e'tibor bering. Jarimalar hamma joyda bor, lekin ularning miqdori banklarda sezilarli darajada farq qilishi mumkin.

Imkoniyatlaringizni baholang. Kreditning barcha ijobiy va salbiy tomonlarini solishtiring, siz uchun nima foydaliroq ekanligini aniqlang - kamroq miqdorda, lekin kattaroq ustama to'lov bilan to’lash yoki kreditni tezroq yopish, biroq oylik daromadning asosiy qismini kreditga ajratish. Bu holatda ehtiyotkorlik muhimroq – uzoqroq muddatga kredit olish, imkoniyat bo’lganda esa uni muddatidan avval to'lash yaxshiroqdir.

Kreditning umumiy qiymati kredit shartnomasida e'tibor berish kerak bo'lgan asosiy jihatdir. Kredit shartnomasi imzolash uchun berilganda, kreditning to'liq qiymati ko’rsatilgan bandni diqqat bilan o'qing. Aynan u yerda siz reklama stavkasini emas, balki siz to'laydigan haqiqiy stavkani ko'rasiz. Bu nafaqat asosiy foizlarni, balki majburiy sug'urtani, shuningdek, hisobraqamga xizmat ko'rsatish yoki kredit berish uchun komissiya kabi qo'shimcha to'lovlarni ham o'z ichiga oladi, bu hali ham ba'zi banklarda mavjud. Shartnomani faqat barcha shartlardan qoniqsangizgina imzolang.

Oylik to'lov. Bank kreditni ma'qulladi, siz hujjatlarni imzoladingiz, kerakli tovarlarni sotib oldingiz va qarzni asta-sekin to'lashni boshladingiz. Oyiga 3 million so'mdan ko'ra 1 million so'm to'lash osonroq, shuning uchun kredit tanlashda birinchi navbatda oylik to'lov hajmiga e'tibor berish kerak. Bu sizning oila byudjetingizdagi yukni baholashga yordam beradi. Agar barcha kredit to'lovlari daromadning 30 foizidan oshmasa va shu bilan birga “moliyaviy yostiq” mavjud bo’lsa oilaviy byudjetga og’irlik tushmaydi. Agar to'lovlar 50% ga yetsa, u holda to'lovlarni bajara olmaslik xavfi vujudga keladi.

Iste'mol kreditiga murojaat qilish uchun nima kerak?

Kredit olish uchun ariza topshirishda faqat pasport talab qilinadi. Qarz oluvchi doimiy daromadga ega bo'lishi kerak, bank daromadlar to'g'risidagi ma'lumotlarni mustaqil ravishda olishi mumkin. Agar kredit bo’yicha garov talab qilinsa, u holda garov hujjatlari ham taqdim etiladi. Bank tekshiruv o'tkazadi va kreditni tasdiqlash mumkin yoki yo'qligini hal qiladi.

Bundan tashqari, bank qarz oluvchining kredit tarixini tekshiradi. Agar oldingi kreditlar bo'yicha muddati o’tgan qarzdorliklar bo'lmagan bo'lsa, kreditni tasdiqlash ehtimoli yuqoriroq bo’ladi. Kreditni tasdiqlash imkoniyati yaxshi kredit tarixi, qarz oluvchining past qarz yuki, shuningdek, kredit to'lovlarini qulay tarzda amalga oshirish imkonini beruvchi barqaror daromad bilan oshib boradi. Potentsial qarz oluvchi o’zining moliyaviy sharoitlari va istiqbollari ma'lum bir miqdorda kredit olishi uchun ariza berishga imkon berishi yoki yo'qligini o’zi mustaqil ravishda baholagani maqsadga muvofiqdir.

O'zbekiston banklarida mavjud barcha iste'mol kreditlari shartlari bilan Iste'mol krediti sahifasida tanishishingiz mumkin.